Dit artikel is verschenen in Lilith nr 14,
November/December 1997
Links Hoog Rechts

"UND PLOTZLICH SAHEN WIR DEN HIMMEL"

Zonnetje Dit is een film over vrouwen die in Uruquay en Duitsland in de jaren '60 en '70 hebben deelgenomen aan de gewapende strijd in hun land.

De vrouwen gaan bij elkaar op bezoek en intervieuwen elkaar. Ze vertellen over hun strijd, hun ideeen, hun bajesomstandigheden en bajesstrijd, over wat ze wel en niet bereikt hebben.

Er worden 2 Uruquayaanse vrouwen geintervieuwd, die bij de Tupamaros hebben gevochten tegen de diktatuur in hun land, die tot 1985 heeft geduurd. Een van hen is Yessie Macchi, nog steeds topvrouw bij de Tupamaros (nu een legale organisatie). Van de duitse vrouwen wordt een 70-jarige vrouw geintervieuwd, die de RAF-gevangenen heeft ondersteund, maar zelf voor geweldloze strijd heeft gekozen een vrouw die 13 jaar heeft vastgezeten voor de RAF wordt geintervieuwd en een vrouw die 5 jaar heeft gezeten voor het beroven van een bank (dit was nog voordat de eerste RAF-leden werden gearresteerd). De gewapende strijd in de BRD is erg gemotiveerd door de strijd van de Tupamaros in Uruquay en er zijn nog steeds nauwe kontakten.

Yessie Macchi heeft zich na haar eigen vrijlating erg ingespannen voor de vrijlating van politieke gevangenen in Duitsland, m.n. voor de vrijlating van lrmgard Moller (die in 1995 vrij is gekomen na 23 jaar gevangenschap).

Tralies "EN PLOTSELlNG ZAGEN WE DE LUCHT".... De titel van de film slaat op het moment dat een gevangene vrij komt en de lucht weer ziet na jarenlang in kunstmatig verlichte ruimtes, of zelfs onder de grond in bunkers (Uruquay) gevangen te hebben gezeten.
Ik vond de kracht en de ideeen van de vrouwen erg inspirerend, daarom wil ik proberen iets van hun ervaringen en ideeen weer te geven. Dit is geen samenvatting van de film, maar van de bepaalde dingen die door de vrouwen verteld werden.

NAZIPROCESSEN, GEWAPENDE STRIJD EN GEWELDLOOSHEID

De 70 jarige vrouw verklaart het ontstaan van de RAF vanuit de situatie, zoals die zich in de BRD ontwikkelde na de 2e WO. Zijzelf was nauw betrokken bij de processen tegen nazis uit de 2e WO, omdat ze de getuigen, die op kwamen dagen, begeleidde.

De overheid deed niks voor deze mensen. De rechters die de nazis moesten veroordelen waren dezelfde rechters als die tijdens de 2e WO. De nazis beriepen zich zonder spoor van emotie op het feit dat ze alleen maar bevelen opgevolgd hadden. De rechtszaken waren een farce. De getuigen krijgen het zwaar te verduren en velen storten in.

Vanuit deze ervaring was de opstandigheid van veel duitse jongeren/ studenten eind jaren 60 begin 70 voor haar logisch. Zij wilden koste wat kost voorkomen dat het nazisme, wat na de oorlog niet verdwenen is, opnieuw de kop opstak.
Als de eerste RAF-gevangenen vastzitten en haar wordt gevraagd hen te bezoeken doet ze dat. Ze distantieert zich niet van hun strijd. Hoewel ze zelf voor geweldloosheid kiest zegt ze daarover dat dat ook wel erg makkelijk is, als je een goede jeugd zonder al teveel problemen, hebt gehad. Ze vindt niet dat je onder alle omstandigheden aan pacifisme moet vasthouden. Soms kan dat nou eenmaal niet en is het zelfs verkeerd om dat te doen.

Vrij! Ze hoopt nog steeds dat de huidige jongeren opnieuw in opstand zullen komen tegen de huidige situatie in de BRD, waarin sprake is van toenemende vreemdelingenhaat, aanslagen op vluchtelingen en een overheidsbeleid, wat dit soort dingen in de hand werkt.

De ex-RAF gevangene ontsnapt na haar eerste arrestatie samen met 4 andere vrouwen uit de vrouwengevangenis in Berlijn. Enkele weken later wordt ze alsnog gearresteerd en wordt veroordeeld tot 13 jaar gevangenisstraf.

Over VROUW-ZlJN/VROUWENSTRlJD vertelt zij, dat ze zich pas door haar bajeservaringen bewust is geworden van de verschillende situatie van mannen en vrouwen. Na de samenvoeging van de RAF-gevangenen in kleine groepen heeft ze jarenlang met alleen vrouwen om zich heengeleeft. Toen ze vrijkwam merkte ze ineens hoe vervelend veel mannen met je omgaan en op je reageren, omdat je vrouw bent.

SOCIALE GEVANGENEN VERSUS POLITIEKE GEVANGENEN

De RAF is een elitaire stnuktuur en distantieert zich bijv. in de bajes van de sociale gevangenen.

De vrouw, die 5 jaar heeft gezeten voor het beroven van een bank, heeft in de bajes strijd gevoerd om samengevoegd te worden met sociale gevangenen. Zij vindt, dat je in de bajes geen verschil tussen de gevangenen moet maken. Sociale gevangenen zijn net als politieke gevangenen slachtoffer van hetzelfde systeem.

Zij heeft geleerd, dat het geen zin heeft om als elitaire groep heel ver voor de rest van de mensen uit te lopen. ln je strijd moet je steeds om je heen blijven kijken, of iedereeen wel meekomt en moet je af en toe ook wachten op de anderen. Je moet wel steeds je doelen iets verder voor de rest uit schuiven, maar je kunt het niet alleen doen, je zult samen met anderen moeten vechten.

STRIJD TEGEN DE DIKTATUUR IN URUQUAY

Vrouw met geweer De strijd in Uruquay is erg gestimuleerd door de succesvolle revolutie in Cuba.
De axies van de Tupamaros bestonden in het begin vooral uit propaganda-axies. Ze beroofden bijv. winkelbedrijven van voedsel en deelden dat dan in de sloppenwijken uit. Ze waren dan ook erg populair onder grote delen van de bevolking. Er werden later ook gijzelingen uitgevoerd en bezettingen. De gijzelingen hadden tot eis de vrijlating van politieke gevangenen. Door dit soort axies werd de bevolking meer gedwongen een keuze te maken, voor de regering, of voor de Tupamaros.
ln het begin waren de leiders van de Tupamaros allemaal mannen, maar nadat er vrouwen bijkwamen werden die ook al snel leiders van eenheden en op den duur zaten er ook vrouwen in de top van de organisatie.

ARRESTATIE EN ZWANGERSCHAP

Een van de vrouwen wordt gearresteerd. Ze zit niet zo heel erg lang gevangen, want als ze in de vrouwen-gevangenis zit word er van buitenaf een tunnel gegraven naar het midden van de gevangenis. Ze weten met 38 vrouwen te ontsnappen. Zij wordt echter enige tijd later opnieuw gearresteerd.
Yessie Macchi is op het moment dat ze gearresteerd wordt zwanger. Door de mishandelingen tijdens haar arrestatie, verliest ze het kind. Ze weet niet of ze levend uit de gevangenis zal komen, of pas als ze geen kinderen meer kan krijgen. Tijdens de gevangenschap weet ze opnieuw zwanger te raken. Ze krijgt een kind, wat ze na 9 maanden moet afstaan. De andere vrouw is eveneens zwanger als ze wordt gearresteerd en baart een kind in de gevangenis.

BAJESSTRIJD EN STRUKTUUR

Tralies weg. De vrouwen komen tot de conclusie dat het onzin is om in de bajes dezelfde hierarchische struktuur te handhaven als buiten de bajes. De bajesomstandigheden zijn niet met de situatie buiten te vergelijken en het is belangrijker om als hele groep tegen de bajesomstandigheden vechten. De onderlinge verschillen worden aan de kant geschoven en ze ontwikkelen zich tot een hele sterke, strijdbare groep.

De mannen hebben dit niet gedaan, die hebben in de bajes dezelfde hierarchische struktuur als buiten gehandhaafd. Dat is ook een kritiek van de vrouwen op de mannen, dat ze veel meer geneigd zijn om bevelen op te volgen.

De vrouwen doen, als ze zich sterk voelen, gezamelijke axies zoals het negeren, of verkeerd opvolgen van bevelen, of weigeren om aan het werk te gaan. Deze axies worden zwaar bestraft, de vrouwen verdwijnen dan in isolatie in kelders en worden gefolterd.
Ze ontwikkelen allerlei manieren om met elkaar te communiceren, bijv. tijdens het werk wat verboden is. Voor elke andere situatie verzinnen ze een nieuwe (gebaren)taal.
Op een gegeven moment spreken ze af, om elke dag in hun cel met een mes een stuk muur om het raam weg te schrapen. Als ze het halve raam los hebben, zetten ze hun horloges gelijk en duwen ze op de afgesproken tijd allemaal tegelijk het raam uit hun cel. De ramen kletteren met enorm veel kabaal naar buiten. Deze axie geeft hen een enorme kick, want hoewel ze niet kunnen ontsnappen heroveren ze op dat moment een stuk van hun vrijheid, ze zien heel even de lucht, de zon en de velden. Op deze manier verdedigden de vrouwen het iaatste beetje ruimte om hen heen en voorkwamen daarmee dat ook die ruimte werd ingepikt door het gevangenissysteem.

MISDAAD TEGEN DE 'VROUWELIJKE NATUUR'

De vrouwen vertellen dat het voor hen zwaarder was om gevangen te zitten, dan voor de mannen. De militairen, bewakers en gevangenisdirektie nemen het de vrouwen veel kwalijker dan de mannen, dat ze ervoor gekozen hebben om deel te nemen aan de gewapende strijd. Het is een dubbele misdaad. Het is niet alleen een misdaad tegen de regering, maar ook een misdaad tegen de vrouwelijke natuur. De vrouwen worden op alle mogelijke manieren, vaak heel subtiel beledigd en vernederd. Ze worden constant op hun uiterlijk, hun lichaam en hun vrouw zijn aangesproken en vernederd. Op deze manier wordt geprobeerd hun eigenwaarde totaal kapot te maken.

VRIJLATING

Als in 1985 een meerpartijenstelsel wordt ingevoerd en de diktatuur beeindigd wordt komen de politieke gevangenen onder druk van de bevolking, na vernieuwde processen, vrij. De vrouwen komen iets eerder vrij dan de mannen. Het is voor hen een grote schok en traumatische ervaring, dat de mannen als ze vrij komen meteen een persconferentie houden, waarin ze een politieke verklaring voorlezen, die ze in de bajes hebben opgesteld. Ze hebben hun struktuur gehandhaafd en zetten ook maar meteen de lijn uit.

Voor de vrouwen, die door de bajeservaringen erg veranderd zijn, is dit ongelooflijk. Sommigen stappen eruit, anderen gaan terug en stappen weer in de hierarchische struktuur van de organisatie.
Voor veel vrouwen die vrijkomen is het moeilijk te accepteren dat ze niet jong meer zijn als ze vrijkomen en dat in 'de bloei van hun leven' gevangen hebben gezeten, dat ze bijv. geen kinderen meer kunnen krijgen.

BEWUSTWORDING EN VROUWENSTRIJD

Mannetje op de kast De vrouwen zijn zich door hun ervaringen bewust geworden van hun positie als vrouw en zijn zich daar ook mee bezig gaan houden. Er is bijv. erg veel sprake van geweld tegen vrouwen. Yessie Macchi vertelt dat ze proberen deze problemen op te laten nemen in de programma's van de Tupamaros, maar dat gaat erg langzaam. Het is moeilijk om seksisme bespreekbaar te maken. De mannen willen er meestal niet over praten en zitten meteen bovenop de kast als je erover begint (geen onbekend verschijnsel).
Ze probeert het onderwerp bespreekbaar te maken bij haar kameraden door aan vrouwen te vragen hoe hun vriend met hen omgaat, of ze weleens geslagen worden en of ze tevreden zijn over hun sexleven, maar velen vinden dat je daar niet over mag praten. Ook vertelt ze, vinden nogal wat kameraden dat homosexualiteit slecht is. Ze probeert ook deze bekrompen denkwijze te veranderen.
Yessie Macchi vertelt dat vrouwenstrijd voor haar geen doel op zich is, maar dat het onderdeel is van de strijd tegen onderdrukking van het volk.

Femi Femi Femi Femi Femi Femi
Omarmd De vrouwen proberen zich na hun vrijlating te orienteren op een wereld waarvan ze 10-20 jaar hebben gemist en die heel erg veranderd is. De situatie is veranderd, de strijd moet daaraan aangepast worden.
Terug naar Duitsland (1995), naar het moment waarop Irmgard Moller wordt vrijgelaten uit de gevangenis in Lubeck, na 23 jaar gevangenschap. Een grote groep mensen verwelkomt haar, waaronder Yessie Macchi. Een aangrijpend moment. Hoewel de wereld verandert is blijft Internationalisme belangrijk, maar iedereen moet op haar eigen plek, in de situatie die ze kent, strijden voor verandering, aldus Yessie Macchi, die hiermee de film beeindigd.

Links Hoog Rechts
Dit artikel is verschenen in Lilith nr 14,
November/December 1997